آزمایش میلگرام

آزمایش میلگرام یکی از معروف‌ترین و جنجالی‌ترین آزمایش‌های روان‌شناسیه که توسط استنلی میلگرام در سال ۱۹۶۱ انجام شد. در ادامه همراه با راوی پدیا باشید تا بیشتر بررسی کنیم. این آزمایش به دنبال فهم این بود که آدم‌ها تا چه حد حاضرن از دستورات یه مرجع قدرت اطاعت کنن، حتی اگه اون دستورات با اصول اخلاقی‌شون در تضاد باشه. این موضوع بعد از دادگاه آیشمن (از افسرای نازی) و جنایات جنگ جهانی دوم حسابی داغ بود و میلگرام می‌خواست بفهمه که چطور ممکنه آدمای عادی تو شرایط خاص، کارایی انجام بدن که خودشونم باور نمی‌کنن.

تا حالا شده یکی بهت بگه یه کاری بکن که ته دلت می‌دونی درست نیست، ولی چون طرف بالا‌دسته یا لباس رسمی تنشه، دلت نیومده “نه” بگی؟ 🤔 این دقیقاً همون سوالیه که «استنلی میلگرام» با یه آزمایش جنجالی تو دهه ۶۰ میلادی دنبالش رفت. اون می‌خواست بفهمه آدم‌ها چقدر حاضرن به دستور یه آدم قدرتمند گوش بدن، حتی اگه اون دستور با اخلاق و انسانیت در تضاد باشه.

آزمایش میلگرام، یکی از بحث‌برانگیزترین تحقیقات تاریخ روان‌شناسیه که تو همون نگاه اول ممکنه بگی: «این‌ دیگه خیلی وحشتناکه!» ولی وقتی ته‌ماجرا رو بفهمی، تازه می‌فهمی چقدر این موضوع به زندگی واقعی ما ربط داره. از رفتار کارمندایی که به حرف رئیس گوش می‌دن تا سربازایی که تو جنگ دستور می‌گیرن، همه و همه می‌تونن تو دام «اطاعت بی‌چون‌و‌چرا» بیفتن.

تو این واژه‌نامه تو راوی پدیا قراره خیلی ساده، دقیق و داستان‌وار بری تو دل این آزمایش عجیب. با هم بررسی می‌کنیم که میلگرام چی کشف کرد، واکنش مردم چی بود، چه نقدهایی بهش وارد شد، و مهم‌تر از همه، این نتایج امروز چه کمکی بهمون می‌کنه. پس اگه می‌خوای بدونی تو شرایط خاص چقدر ممکنه از اصولت کوتاه بیای، این متن رو تا ته بخون.

هدف آزمایش میلگرام چی بود؟

میلگرام می‌خواست ببینه که تا چه حد آدمای معمولی حاضرن به خاطر اطاعت از یک مقام رسمی (مثل یه پژوهشگر) به یه نفر دیگه آسیب بزنن. سؤال اصلی این بود: آیا مردم فقط به خاطر «دستور گرفتن» حاضر می‌شن رفتار غیراخلاقی انجام بدن؟

چجوری آزمایش انجام شد؟

در ادامه به بررسی این آزمایش می پردازم:‌

مراحل آزمایش:

1. داوطلب‌ ها به عنوان شرکت‌کننده وارد آزمایش می‌شدن و فکر می‌کردن قراره در یک آزمایش درباره یادگیری شرکت کنن.

2. یه نفر دیگه هم نقش «شاگرد» یا یادگیرنده رو بازی می‌کرد، ولی در واقع بازیگر بود و با تیم تحقیق هماهنگ بود.

3. شرکت‌کننده نقش «معلم» رو می‌گرفت و هر بار که شاگرد جواب غلط می‌داد، باید یه شوک الکتریکی (واقعی نبود، ولی شرکت‌کننده فکر می‌کرد واقعی‌ـه) بهش وارد می‌کرد.

4. با هر پاسخ اشتباه، شدت شوک زیاد می‌شد. از ۱۵ ولت شروع می‌شد و تا ۴۵۰ ولت می‌رفت.

5. شاگرد، از پشت دیوار، واکنش‌های دردناک نشون می‌داد یا حتی التماس می‌کرد که آزمایش متوقف بشه.

6. پژوهشگر، با جملاتی مثل «لطفاً ادامه بده»، «آزمایش نیاز داره که ادامه بدی»، شرکت‌کننده رو تشویق به ادامه می‌کرد.

نتایج شوکه‌ کننده

خیلی‌ها فکر می‌کردن مردم خیلی زود از انجام آزمایش سر باز می‌زنن. ولی نتایج شگفت‌انگیز بود:

• ۶۵٪ شرکت‌کننده‌ها تا آخرین حد (۴۵۰ ولت) پیش رفتن.

• تقریباً همه تا حد ۳۰۰ ولت پیش رفتن.

• حتی اونایی که مردد بودن یا ناراحت بودن، باز هم به اطاعت ادامه دادن.

تحلیل روانشناسی آزمایش

چرا مردم اطاعت کردن؟

• قدرت مقام رسمی: وقتی یه آدم با روپوش سفید و لحن علمی بهت بگه کاری بکن، حس می‌کنی وظیفه‌ته.

• فاصله روانی از قربانی: چون شاگرد پشت دیوار بود، حس همدلی کمتر می‌شد.

• انتقال مسئولیت: آدم حس می‌کرد که مسئول اصلی، پژوهشگره نه خودش.

میلگرام چی می‌خواست نشون بده؟

میلگرام نتیجه گرفت که اطاعت از مقام، بخش قوی‌ای از رفتار انسان‌هاست. حتی آدمای عادی می‌تونن تو شرایط خاص دست به کارای وحشتناک بزنن، فقط چون بهشون گفته شده.

نقدها و بحث‌های اخلاقی

آزمایش میلگرام هرچقدر هم که از نظر علمی جذاب و تأثیرگذار بود، یه طرف دیگه‌ هم داشت که خیلی‌ها رو ناراحت کرد. خیلی از روان‌شناس‌ها، فیلسوف‌ها و حتی آدمای عادی که درباره این آزمایش شنیدن، یه سؤال مهم تو ذهنشون شکل گرفت: «آیا واقعا درسته با احساسات و روان آدم‌ها این‌جوری بازی کنیم، حتی اگه به اسم علم باشه؟»

استرس شدید، شوک روانی، احساس گناه و دروغ گفتن به شرکت‌کننده‌ها باعث شد تا کلی بحث داغ درباره اخلاقی بودن یا نبودن این آزمایش شکل بگیره. یه عده گفتن که هدفش مقدس بوده و ارزشش رو داشته، ولی یه عده دیگه می‌گفتن که هیچ هدف علمی‌ای، مجوز آسیب زدن به انسان‌ها رو نمی‌ده.

تو این بخش می‌خوام ببرمت وسط همین بحث‌ها؛ ببینی چه نقدهایی به آزمایش وارد شده، میلگرام چطور از خودش دفاع کرده، و در نهایت چه اثراتی روی دنیای تحقیقات روان‌شناسی گذاشته. آماده‌ای؟ بریم تو دل ماجرا…

چرا آزمایش میلگرام جنجالی شد؟

• باعث استرس و عذاب روانی شدید برای شرکت‌کننده‌ها شد.

• به خیلی از شرکت‌کننده‌ها گفته نشده بود که شوک‌ها واقعی نیست.

• بعضیا معتقدن که این کارها با اصول اخلاقی پژوهش در تضاده.

دفاع میلگرام

میلگرام می‌گفت که تأثیر این آزمایش خیلی مهم‌تر از آسیب موقتی‌ـه که به شرکت‌کننده وارد می‌شه. ولی این باعث نشد انتقادها کم بشه.

اثرات آزمایش روی دنیای روانشناسی

این آزمایش باعث شد مفاهیم مهمی مثل اطاعت، مسئولیت‌پذیری و قدرت نفوذ اجتماعی بیشتر بررسی بشه. همین‌طور باعث شد که قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای اخلاق در تحقیقات روان‌شناسی تدوین بشه.

مقایسه با آزمایش‌های مشابه

• آموزش نیروهای نظامی و پلیس: اینکه چطور فشار سلسله‌مراتبی ممکنه به رفتار غیراخلاقی منجر بشه.

• سازمان‌ها و شرکت‌ها: بررسی فرهنگ اطاعت بی‌چون و چرا.

• آموزش شهروندی: پرورش تفکر انتقادی و نه گفتن به دستورات نادرست.

جمع‌ بندی

آزمایش میلگرام یه تلنگر جدی به ما آدم‌هاست؛ اینکه بدونیم همیشه آدمای «بد» نیستن که کارای بد انجام می‌دن، گاهی آدمای معمولی‌ان که تو موقعیت‌های خاص و تحت فشار، تسلیم قدرت و دستور می‌شن. این آزمایش بهمون نشون داد که اطاعت بی‌چون‌وچرا می‌تونه آدم رو از انسانیت دور کنه، حتی اگه خودش متوجهش نباشه.

میلگرام با تمام نقدهایی که بهش وارد شد، یه درِ بزرگ رو به روی فهم بهتر رفتارهای انسانی باز کرد. فهمیدیم که «قدرت»، «مقام» و «فشار اجتماعی» چه تأثیر عجیبی روی تصمیم‌گیری ما دارن. همین شناخت باعث شد تا بعدها کلی قانون و چارچوب برای تحقیقات علمی و روان‌شناسی تنظیم بشه که دیگه کسی توی اسم علم آسیب نبینه.

اگه تو کار آموزش، روان‌شناسی، منابع انسانی، یا حتی مدیریت سازمانی هستی، شناخت این آزمایش می‌تونه کمکت کنه بفهمی چطور رفتارها شکل می‌گیرن و چطور می‌شه از تکرار خطاهای تاریخی جلوگیری کرد.

راوی پدیا، به عنوان بخشی از رسانه آموزشی راوی آنلاین، این واژه رو ساده و مفهومی برات باز کرد تا بتونی با یه نگاه انسانی‌تر به اطراف نگاه کنی. اگه به واژه‌های روان‌شناسی علاقه‌مندی یا دوست داری بدونی پشت رفتارهای اجتماعی چه ماجراهایی هست، حتماً ادامه‌ی این مسیر رو با راوی پدیا همراه شو.

راستی! جلال ترابی اینجاست تا اگه نیاز داشتی، مشاوره و منتورینگ سئو هم بهت بده. سؤالی داشتی یا می‌خوای رشد دیجیتال‌ات رو جدی شروع کنی، فقط کافیه یه پیام بزنی!

نظرتو درباره این واژه برام بنویس و اگه دوست داشتی، واژه بعدی رو هم خودت پیشنهاد بده 👇 راوی پدیا منتظرته…